En amzer goz, e yeas da chom da Vene-Blevek eur vaouez koz hag he merc’h. Den ne ouie eus a belec’h e teuent, den ne ouie petra e oant.
Pinvidik a-walc’h e oa an hini goz, hag hen diskouez a eure dizale. Prena a reas eun ti bras, eur vereuri, eul loen-kezeg, saout ha de?ved ; hag hi da gas he ziegez en-dro. Koumanant c’houec’h miz a rae ouz he mevelien, ha ne c’hopre anezo nemet gouest e vijent d’ober kement a labour ha ker buan hag hi. Beva a rae he zud gant soubenn, bara, yod babig ha yod kerc’h.
Lavarout a rin brema? e oa eur sorserez anezi. Meur a zevezour a rankas chom war he lerc’h el labour ha, gant ar vez, e varvjont. Ne c’helle ket unan hepken chom pemzek deiz ganti, lazet e veze gant ar skuiz ma veze o heulia ar wrac’h koz.
Hogen Garhir a glevas ano eus ar wrac’h-se.
? Me a welo ha trec’h e vezo d’in-me ! Eun druez eo e vez trec’het paotred taer evel re ar vro-ma? gant eur vaouez ! Mont a rin da stourm outi el labour ha, ma n’oun ket eviti, e kavin eur gorden, kredabl, da starda en dro d’am gouzoug. ?
Ret eo gouzout e oa Garhir ker he?v hag eur marc’h, ha ker ska?v hag eur c’haro. Pa veze droug enna?, ne veze ket pell o karga leur ar c’hêriou gant e bennbaz. Doujet e oa ar pennbaz-se, e c’hellit kredi, hag atao e veze ganta? : e vignon brasa e oa… Met n’eo ket breujou e bennbaz eo am eus c’hoant da gonta…
Ha Garhir da gavout ar wrac’h :
? Eur mevel a faot d’eoc’h, war a glevan. ?
? E fec’h, ya. Mevelien ar vro-ma? ne dalvezont ket daou liard toull ! Meur a hini a zo bet em atant, met a-benn eur zizun e vezent maro gant ar skuizder. N’eus ket a wad en o gwaziedou. ?
? Mat, em re-me ez eus, hag hini yac’h c’hoaz ! Ha me bario oun gouest da chom eun hanter-bloaz ama? avat, gant ma vezin paeet mat ha maget mat ivez. ?
? Memes marc’had ha gant ar re-all. ?
? Pehini ? ?
? Triugent lur er pemp miz kenta, ha triugent lur e miz eost. Hag, ouspenn, eun da?vadez lart da gala-goa?v, ma vezes gouest da deurel anezi dreist ar voger a zo aze. Ma ne vezes ket evit ober kement ha me, n’az pezo mann (seurt) ! ?
? Goap a rit ouzin ! Teurel eun da?vadez dreist ar voger-se ! M’ho pije lavaret ugent c’hoaz ! Neuze em bije graet marc’had ! ?
? Mat, ugent. ?
? Hag ar beva?s ? ?
? Papaig… ?
? Papaig ? Hag eur babig oun-me ? ?
? Yod kerc’h neuze, soubenn, bara, patatez, kig sall. ?
? Graet ar marc’had neuze. Warc’hoaz kenta e krogin el labour. ?
Hag he? d’ar gêr en eur so?jal :
? M’ho tesko ! gwrac’h koz :
Pa vez c’hoant d’ober berz,
Gelloc’h ijin eget nerz.
? Hogen, me am eus ijin ha nerz ivez. ?
Antronoz-vintin, setu Garhir e ti ar wrac’h.
? Debr, ? eme houma? ; ? terri a ra ar mekanik o vont en-dro pa ne vez ket bouetet. ?
? Gwir eo, hag eur sac’h goullo ne c’hell ket chom en e sav. ?
Ha Garhir ouz taol. Merc’h ar wrac’h eo a roe mezur d’eza?. Ar verc’h a oa ken divalo hag an diaoul.
? Sorserez eo ar wrac’h war a lavarer, ? eme C’harhir ; ? he merc’h a zo ivez, marteze. Greomp chiboudig d’ezi, hag e vezo a-du ganin. ?
Hag he? d’ezi :
? Laouen bras oun da veza deuet da vevel e-lec’h ma ’z eus eur verc’h koant ha ken mistr ! ?
? Tav da c’henou ! ? emezi. ? Ma klevfe va mamm !… ?
? Hag e vefe eul leurgêriad tud, e lavarfen ar memes tra. Petra ? Merc’hed koant ne vez ket kavet bemdez ! Eun tamm mat stankoc’h eo ar re all ! ?
Ha lorc’h er verc’h, na petra ’ta ?
Met ar wrac’h a zeuas dizale.
? Da varrat ez eomp hirio, ? emezi.
Hag int d’ar park. Hi a grogas el labour raktal. Garhir ivez. Devez ken tenn avat n’en devoa ket bet graet c’hoaz, hag a-benn an noz e oa hanter-varo.
So?jal a eure redek kuit. Met merc’h ar wrac’h, pa gavas an tu, a c’houlennas outa? :
? N’out ket re skuiz ? ?
? Skuiz maro. Ma ne roez ket da galon d’in, ez an kuit dioustu. ?
? M’am c’harez, ? emezi, ? me da gar ivez nebaon. Chom, ha me a raio d’it kavout aes al labour, rak nerz eul leon a lakain ennout. Va mamm he deus eur c’hi du, hag eun tamm bara glebiet gant halo ar c’hi-se a ro nerz d’an dud. Me a roio eus ar bara-se d’it, ma karez chom. ?
? Chom a rin neuze. ?
Bara ar seurt-se a voe roet da C’harhir antronoz, hag a-hed an deiz e heulias ar wrac’h hep poan. A-benn an eil devez, e laboure buanoc’h ha gwelloc’h egeti. Goude-ze hi a loc’he ouspenn an hanter war e lerc’h, hag a damalle he marr. Hag hi da gavout ar marichal, ha lavarout d’eza? ober eur varr nevez vat d’ezi. Tamm gwelloc’h ne voe, rak Garhir a zebre bemdez bara soubet e halo ar c’hi du, ha rak-se e kreske bemdez e nerz…
Eun devez edod o palat, ha Garhir a dremenas a-raok ar wrac’h, ar pez a lakaas droug enni.
? Chom war va lerc’h ! ? emezi.
? War ho lerc’h ne chomin ket. Ma n’oc’h ket evidoun, roit ar plas kenta d’in. ?
? N’eus bet den morse araozoun, ha n’eo ket te eo a yelo ! ?
? Me a yelo pa ’z oun gouestoc’h egedoc’h ! ?
Hag hi neuze ha tapout he fal da skei ganta?. Met he? a grogas er bal, he zennas diganti, a dorras an troad anezi e daou damm war benn e c’hlin, hag a stlapas anezo kant troatad ac’hano. Hi neuze a lamm gant e c’houzoug hag a stard anezi ken a ginnig mouga ar mevel. Kaer en devoa hema?, ne oa ket eviti hag e skilfou lemm a yae enna?. Met ar verc’h a ziredas da lakaat ar peoc’h…
A-c’houdevez ez eas mat-kena? an traou, ken a zeuas mare ar foenn. Bep a falc’h a zo gant ar wrac’h ha gant Garhir.
? Warc’hoaz e falc’himp, ? eme ar wrac’h.
? Mat. Pare oun da vont. ?
En noz-se, ar verc’h a yeas da gavout Garhir :
? Warc’hoaz ez i da falc’hat, ? emezi. ? Laka evez. Me a blanto dent oged e lodenn va mamm, hag e-giz-se e vezo aes d’it mont d’he heul. ?
? Da drugarekaat, kalonig. Mont a c’hellan d’he heul hep an dra-ze. ?
? Ne c’hellez ket. Va mamm a lavar evel ar son :
Va maen ’zo mat, va falc’h ’zo lemm :
N’ema? ket ar c’hal war he dremm !
? Met ma vefe dantet ar falc’h-se eur wech hepken, ne vefe tamm gwelloc’h eget ar re-all. ?
Ha d’al lun-vintin, setu an daou falc’her en hent, hag abret. Ar wrac’h a gemer er prad war an dorn dehou ; eno eeun ema? an dent oged. Dizale e sko war unan.
? Kalet eo louzaouenn ar basianted er bloaz-ma? ! ? emezi.
? Ya, ? eme C’harhir.
Hag hi eun lemma d’he falc’h.
A-benn eur pennad e sko war eun dant oged-all adarre.
? War va ene ! ? emezi, ? gwall-galet eo treujou al louzeier er foenneg-ma? ! ?
? Kalet int, ? eme C’harhir.
Falc’hat a ra hi c’hoaz, met he falc’h ne droc’h tamm.
? Pa ne droc’hez ket, e vezi brevet ! ? emezi.
Hag hi ha lakaat ar falc’h war he g1in. Terri ne reas ket ; plega ne lavaran ket, ha troc’het he gar betek an askorn ; hema? a voe boulc’het zoken. Hag e chomas peoc’h ar wrac’h da barea, hag e lezas Garhir d’ober ar foenn e-unan…
Da vare ar c’herc’h e oa pare.
? …Warc’hoaz ez aimp da vedi, ? emezi.
? Pa garot, ? eme C’harhir, ? me ne ran ket forz. ?
En noz-se e lavaras ar verc’h d’eza? :
? Warc’hoaz ec’h eosti kerc’h ; laka evez, pe va mamm a zeuio a-benn ac’hanout. ?
? Lez-hi, me a droc’ho diou wech kement hag hi. ?
? Ne lavaran ket, ma ne… ?
? Petra ? Sorserez a zo adarre ? ?
? Ya. Eur c’houil a zo e troad he falz, hag e-keit ha ma vezo ar c’houil-ze eno, den ne vezo trec’h d’ezi. ?
? Te eo va ze?zor, va c’halon. Panevedout e vijen maro n’ouzon ket pegeit ’zo. Met pa vezo maro da vamm, e vevimp eürus war an tamm douar-ma?. Brema? e ouezin penaos ober. ?
Ha d’ar c’herc’h antronoz ; ar wrac’h da genta. Garhir war he lerc’h. Ar wrac’h ne zaleas ket da vont pell a-raok Garhir, hag hi :
? Diegus omp hirio, Garhir. ?
? Petra ’leverez, gwrac’h ? ?
Hag he? ha redek etrezek enni, tenna he falz diganti, didroada ar falz ha laza ar c’houil.
? Medomp adarre, ? eme C’harhir.
? Ne rin ket pelloc’h, ? emezi ; ? eren a rin war da lerc’h. Laka eun azez, ha chom da ziskuiza. ?
? N’em eus ket ezomm da ziskuiza tamm ac’han da gala-goa?v. ?
? Kae kuit pa gari : da goumanant az pezo memes tra, evel ma vije deuet kala-goa?v… Mar touez d’in na gonti netra da zen diwar va fenn ken a vezin maro, (hag a-barz pell e varvin, rak koz-koz oun), me a roio da c’hobr d’it hag e c’helli mont d’ar gêr. ?
? Koz, gwrac’h, c’houi ’lavar. Pet bloaz eta ? ?
? Ouspenn nao-ugent. Tou na lavari da zen, ha va buhez a zisplegin d’it. ?
? Den ne glevo. ?
Hag hi neuze :
Dizenoret e voen gant eur paotr yaouank eus a gichen du-ma?. Ha me kuit eus ar gêr. O vont gant an hent e tigouezis gant eur marichal.
? Bez’ az pezo ? ? emeza?.
? Petra ? ? emezoun.
? Galloud eur sorserez. ?
? Memes tra avat. ?
? Dal ar c’hi du-ma? hag ar c’houil-ma? ivez. ?
? Ha da betra int mat ? ?
? Glebia bara e halo ar c’hi du a ro brasoc’h nerz eget hini an nerzusa a zo. ?
? Hag ar c’houil ? ?
? Dougen aneza? a zo a-walc’h evit beza trec’h d’ar gouesta den d’ober n’eus forz pe labour. ?
? Mat. O c’hemerout a ran a galon vat, hag ho trugarekaat. ?
? Soubla a ris bara e halo ar c’hi du, ha nerzus e voen. E ti ar marichal e teuas va merc’h er bed. He? neuze a yeas droug enna?. ? Petra ? ? emeza?, ? me ’sonje d’in e oas eur plac’h yaouank onest ? Padal n’out nemet eur wiz ! Ra vezi gwiz e gwirionez ! ?
? Kant vloaz e chomis er stad-se. Neuze ez is adarre da gavout ar marichal ha da vaouez e teuis en-dro. Kavout a ris va merc’h, eur plac’h yaouank anezi. Ar c’hi du a voe roet d’in hag ar c’houil. Ama? e teuis da chom. Gouzout a rez brema? va istor ; met na lavar seurt da zen, ken a vezin maro. ?
? Ne rin ket ivez. ?
…Dont a eure kala-goa?v. Diouz ar mintin, en deiz-se, ar wrac’h a roas c’houec’h-ugent lur da C’harhir, hag a lavaras d’eza? mont da deurel an da?vadez lart dreist ar voger.
? Biken ne c’helli, ? emezi ; ? ugent troadad he deus ar voger. ?
? Petra goude ? ? eme C’harhir, ? nerz a zo em izili, emicha?s ! ?
Ha Garhir ha tapout ar gloaneg pounner, ha stlepel aneza? dreist ar voger, ken aes ha ma taolfen-me eur maen bihan aze. Naontek-all a yeas c’hoaz.
? Mat eo da goumanant ! ? eme ar wrac’h.
? Bras eo bet va foan ivez. ?
Hag he? ha kas an ugent da?vad d’ar gêr.
…Nebeut goude e kouezas kla?v ar wrac’h.
? Pe oad oc’h ? ? eme an dud d’ezi.
? Ouspenn nao-ugent vloaz. ?
? Perak oc’h ker kre?v ? ?
? Dibri am eus graet p’am beze naon, eva p’ am beze sec’hed, kousket p’am beze c’hoant. ?
Traou mat, ha fur, sur ; met gevier holl gant ar wrac’h, gevier a zisplijas da Zoue. Rak-se arne a savas en noz-se, ar gurun a strakas hag a gouezas war di ar wrac’h. Hi a voe lazet, he merc’h hag he c’hi du ivez. Ha setu fin d’ar sorserez, ha setu Garhir ken digabestr ha biskoaz. Petra ’reas ? Petra e teuas da veza ?… N’ouzon dare. Mar gouzoc’h, livirit d’in.
Ar Bobl,
meurz, ebrel 1906.